Hyugensklok

 
Hyugens klok in Schagen ontdekt

Het is altijd leuk als er iets bijzonders op mijn pad komt. Ik krijg de opdracht om een uurwerk van een staande klok te restaureren. Er wordt een afspraak gemaakt en ik rijd naar de stad waar de klok staat. Er wordt mij verteld dat er  “Huygens” op de wijzerplaat staat, maar dat het geen originele Huygens klok kan zijn.
Volgens de  familie is er nooit geld geweest om zo’n klok aan te schaffen, “We zijn gewoon een eenvoudige familie”
Ik heb de klok meegenomen naar mijn atelier en aan een grondig onderzoek onderworpen.
Wat direct opvalt, zijn de twee verschillende wijzers. En nog frappanter is, dat de wijzercombinatie identiek is aan een foto in het boek van Jaap Zeeman, “De Nederlandse Staande Klok”.( 1996, uitgeverij Waanders te Zwolle, pagina 39 foto 25e).  Jaap Zeeman beschrijft hierin dat de minuutwijzer niet origineel is en later is vervangen door een Engelse wijzer. Nu zijn er twee Huygens klokken bekend met éénzelfde stel wijzers.

Het motief tussen de Romeinse cijfers lijkt heel erg op de afbeelding in het boek van Zeeman. Ik heb foto’s gemaakt van de wijzerplaat, de wijzers en het uurwerk. Aan verschillende collega’s heb ik deze foto’s doorgemaild en hun mening gevraagd.
De antwoorden op de mailtjes bevestigen het vermoeden van “een echte Huygens”.
De wijzerplaat en de minuutwijzer tonen Engelse invloeden. Voor de eigenaar is dat verwarrend, want waarom zit er een Engelse wijzerplaat op een Nederlandse klok?  Als er wijzerplaten in Engeland werden besteld dan konden ze ook de uurwerken wel in Engeland bestellen.
Dat klopt, dat gebeurde soms, maar dit is een Huygens uurwerk!  Hoe overtuig je iemand die zo stellig is?
Ik heb contact gezocht met Jaap Zeeman, Melgert Spaander en Rob Memel, uitzonderlijke specialisten op het gebied van antieke uurwerken.  Zij hebben het uurwerk gezien en zijn van mening dat het hier om een echte “Huygens” gaat.
Klokkenmaker Huygens is in 1653 of 1654 te Bennekom geboren.  Ook kennen we hem, behalve van de klokken, uit advertenties die hij plaatste in de Amsterdamse Courant. Dat hij tot de bekwaamste Amsterdamse klokkenmakers wordt gerekend, blijkt uit het feit dat hij op verzoek van de Heren Schepenen van die stad in 1704 en 1710 een lijst van de voornaamste horlogemakers ter plaatse samenstelde, beginnend bij de oudste. Onder zijn eigen naam schrijft hij: ”Stats-Horlogiemaker”. Wanneer in 1716 aan klokkenmaker Pieter Klock wordt gevraagd een dergelijke lijst opnieuw samen te stellen, komt Huygens daarop als eerste voor. Op 23 januari 1720 vindt de begrafenis van Steven Huygens plaats. Van Huygens zijn vijf staande klokken gedocumenteerd, die alle vijf zijn gesigneerd: Huygens Amsterdam. Ook een Haags klokje van zijn hand draagt deze signatuur. Het was voor hem blijkbaar geen gewoonte om er zijn voornaam  bij te plaatsen.
Zo heb ik een uitgebreid verslag kunnen maken van de zoektocht naar de echtheid van dit uurwerk. Uiteindelijk heb ik de eigenaar kunnen overtuigen en mag het uurwerk worden gerestaureerd. Het is een aanwinst voor het cultureel erfgoed met betrekking tot de klokken. Een historisch waardevolle klok.

De kast en het uurwerk zijn klaar en de klok is afgeleverd bij de eigenaar. Ik zal de restauratie van het uurwerk en van de kast op deze website zetten. Waarschijnlijk gaat het ook geplaatst worden in het Tijschrift en in the Horoliogical Journal. U wordt op de hoogte gehouden.


Uitleg bij de foto’s
nr 1 en 2 spreken voor zich
foto nr 3 : het anker in dit uurwerk is typisch een constructie van Steven Huygens.
foto nr 4 : een vorige ”klokkenmaker” heeft een kleine windvleugel geplaatst en verplaatst. Het tapgat van de as is gemaakt in de belsteun. Aan de andere kant van de as had deze ”klokkenmaker” een schroef in de platine gedraaid met een gat er in als glijlager.... ( prutswerk!!)
foto nr 5: ik heb van oud messing een andere windvleugel gemaakt en de as van de windvleugel weer op de juiste lengte gemaakt. In de platine waren de originele glijlagers nog goed te zien.
foto nr 6: doordat het tapgat van het grondrad was uitgesleten, is er met een pons rond het gat geslagen om dit ”kleiner” te maken. Dit is een hele foute manier van ”repareren”. Ik heb heel voorzichtig het gat groter gevijld en daar een passende bus voor gedraaid (van dezelfde kleur messing) en ingezet.
foto nr 7 en 8: een voorbeeld om te laten zien dat de raderen op de juiste manier in elkaar worden gezet. De ingrijping van de raderen van het slagwerk moeten in verband met de afstelling van de lichters en de hamer bij het in elkaar zetten, gelijk goed staan! We noemen dit: op teken zetten!